Najważniejszymi budowlami kultury egipskiej są piramidy, których znaczenie jest oczywiste. Bardziej interesujący jest sposób architektonicznego i przestrzennego rozwiązania grobowców poprzedzonych wcześniej typem mastaby. Mastaba (z arabskiego „ława”) składała się głównie z zakopanej głęboko w ziemi komnaty grobowej oraz zdobionej świątyni. Takie wnętrze pokrywał płaski dach, wsparty na pionowych lub ukośnych ścianach z suszonych cegieł. Motywy tam przedstawione sugerują, że koncentrowano się przede wszystkim na wędrówce Ozyrysa i wierze, co dzieje się z duszą i duchem po śmierci (ka i ba). Mniej więcej do ok. 3000 r. p.n.e. mastaby przeznaczone były jedynie dla kapłanów, oficjeli i faraonów. Dopiero z czasem podobne struktury wznoszono dla innych bogatszych osób, chociaż i tak większość Egipcjan chowała ciała swoich zmarłych po prostu w ziemi, nie mogąc sobie pozwolić na wzniesienie tak ekskluzywnych budowli. Dopiero w okresie stolicy w Memfis rozpoczęto budowę piramid, z których za najstarszą uważa się schodkową piramidę Dżosera (panującego do ok. 2650 r. p.n.e.). Architekt faraona Imhotep (a zarazem arcykapłan boga Ra z Heliopolis) dzięki temu obiektowi został w późniejszym okresie deifikowany i traktowany jako bóstwo opiekujące się architektami. Wzniósł on bowiem sześciodzielna konstrukcję, zaś sama struktura schodów miała znaczenie symboliczne. W ten sposób pokazywano etapowość wędrówki duszy, by dostąpić życia wiecznego.
To jednak trzy gigantyczne piramidy pod Gizą stanowią najbardziej znane symbole sztuki egipskiej. Największa z nich (Cheopsa, uznana przez starożytnych za pierwszy cud świata) i dwie nieco mniejsze Chefrena i Mykerinosa wzniesione zostały z olbrzymich wapiennych bloków, przy czym sposób budowy wciąż budzi wątpliwości. Żyjący kilkanaście stuleci po czasie panowania władców IV dynastii Herodot przekazał informację, że dokonano tego dzięki korzystnemu poziomowi wód Nilu i dostarczaniu dwutonowych bloków kamiennych drogą wodną. Dopiero wtedy przekładano bloki na pale, które zapewniały mniejsze tarcie i miały ułatwić ich toczenie po przygotowanych już rampach. Analiza materiału wykazała, że kamienie głównie pochodzą z kamieniołomów w Turze, zaś pokryte zostały granitem z okolic Asuanu. Sposób wewnętrznego rozwiązania piramid jest względnie analogiczny, choć widać za każdym razem pewien koncept uniemożliwiający wdarcie się do pomieszczeń rabusiom. Piramida Cheopsa mierząca 150 m (146,5 m bez brakującego stożka na wierzchołku) składa się z wejścia, korytarza pozwalającego przebyć piramidę wszerz, niedokończonej fałszywej komnaty oraz komnaty królowej. Całość uzupełniono najistotniejszą Wielką Salą, gdzie znajduje się sarkofag faraona, do którego dostęp zwykle był jeszcze bardziej utrudniony. Wnętrze jednak piramidy Cheopsa i sposób jego wykończenia budzi jednak wątpliwości, czy rzeczywiście faraon został tam pochowany. Sam zaś kompleks otoczony był zwykle kilkoma mniejszymi piramida, gdzie składano ciała innych osobistości, m.in. zmarłych wcześniej dzieci monarchy.Widoczność piramid poza rozmiarami wzmacniano też także w ten sposób, że pokrywano je złotą warstwą, by odbijały promienie słońca. Zgodnie z wierzeniami egipskimi świetlista dusza ukazywać miała Anubisowi podczas badania życia zmarłego, że jest on niewinny i godny życia wiecznego (taka interpretacja wynika z inskrypcji na piramidionie Amenemhata III).
Rzeźba egipska
Egipcjanie wypracowali pewien kanon wizualny, który z nielicznymi modyfikacjami jest wspólny dla sztuki kolejnych okresów w dziejach państwa. Przede wszystkim najistotniejszym elementem jest statyczność przedstawień. Za wyjątkiem nielicznych prac postaci nie są ukazane w ruchu, a jeśli już dokonują jakiejś czynności to dynamizm został bardzo ograniczony. W przypadku rzeźb w grobowcach wyjaśnić to można tym, że przedstawienie danej osoby miało stanowić uzupełnienie lub zastępnik ciała w sytuacji, gdyby zabrakło mu ciała, jakie starano się zabalsamować i zakonserwować na przyszłość. Możliwe więc, że był to jeden z powodów, dla których ukazywano poszczególne części ciała, jak wątroba, nie tylko mając na uwadze ich znaczenie symboliczne, ale sam fakt, że chciano w ten sposób zapewnić zmarłemu ciało jak najbardziej zbliżone temu, które miał za życia. Związaną ze statycznością cechą jest frontalizm przedstawień, a właściwie quasi-frontalizm, w którym ciało postaci ulega skrętowi w partii bioder. Po pierwsze rzeźbę można oglądać tylko z jednego miejsca, to jest od przodu (w przypadku płaskorzeźby jest to oczywiste, ale istnieje też wiele przedstawień pełnoplastycznych, które rozwiązano podobnie, pomijając właściwie jakąkolwiek obróbek tylnej partii rzeźby). Po drugie zaś postać ludzka ukazana została frontalnie w partii klatki piersiowej i rąk, natomiast w przypadku twarzy profilowo, podobnie jak profilowo ukazywano nogi. Tym samym ciało egipskich postaci nie jest przedstawieniem naturalistycznym, ale raczej sumą kilku punktów widzenia. Nie traktowane jest więc całościowo, jak chociażby w przypadku sztuki Mezopotamii czy innych kultur śródziemnomorskich. Postaci rzadko też są zindywidualizowane, artyści korzystali raczej z rozwiązań typowych, ukazując atrybuty monarchy (vide przedstawienia Hatszepsut z brodą, podkreślające jej rolę jako faraona, a nie kobiety na tym tronie). Tym samym o wiele mniejszy nacisk kładziono na indywidualizm rysów w przypadku rzeźby, a nieco większy w przypadku malarstwa. Podobnie jak w innych przypadkach jedynie okres schizmy religijnej za czasów Echnatona (Amenhotepa IV) odróżnia się wizualnie od tego kanonu.
Najstarsze okresy dziejów Egiptu (tj. Stare Państwo i Średnie Państwo oraz okresy przejściowe) wypracowały ów wspomniany kanon, ale uległ on pewnej zmianie w okresie Nowego Państwa. Widać to przede wszystkim w płaskorzeźbach, gdzie artyści przez kolejne stulecia pomijali przedstawianie tła. W okresie Nowego Państwa kompozycja staje się bardziej dynamiczna, pojawiają się pewne elementy krajobrazu, jak stawy i drzewa. Porównanie rzeźby i malarstwa wskazuje, że zmiany te były ze sobą w pewien sposób powiązane. Nadal jednak bogowie i faraonowie, mający zbliżony do nich status jako synowie Ra-Atona ukazywani byli jako wiele więksi od zwykłych poddanych. Tematyka rzeźby i malarstwa także jest zbliżona. Pomijając monumentalne posągi władców i bóstw (jak chociażby ozyriaki w światyni w Karnaku), skupiano się przede wszystkim na wędrówce dusz i życiu pośmiertnym, a także scenach walk i oczywiście zwycięstwa nad okolicznymi ludami. Stosowano głównie do rzeźb i płaskorzeźb kamień, gdyż był najbardziej dostępnym surowcem. Najczęściej pojawia się granity, bazalt, wapień, a także drewno. Warto przy okazji dodać, że drewno bardzo rzadko stosowane było jako materiał malarski w okresie dawnego Egiptu. Znane są jedynie malowidła z czasów V dynastii oraz oczywiście portrety (zwane umownie „fajumskimi”) z czasów rzymskich. Podobnie jak i w malarstwie wizualnie odróżniano mężczyznę od kobiety. Płeć piękna (i słabsza) charakteryzowała się jaśniejszym kolorem skóry, podczas gdy mężczyźni sprawiają wrażenie bardziej opalonych.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz