Najstarszym istotnym obiektem rzeźby egipskiej jest paleta Narmera, znajdująca się w Muzeum Egipskim w Kairze. Czyn apoteozowanego władcy walczącego z wrogami ukazuje jeszcze sztukę przed lub tuż po politycznym zjednoczeniu Egiptu, ale założyć można, że do kulturowego i społecznego jeszcze nie doszło. Sugerować to może bowiem posiadanie przez niego korony Górnego Egiptu. Najwięcej jednak wartościowych dzieł rzeźby to prace powstałe w okresie Starego Państwa, jak chociażby siedzący posąg Chefrena. Władca siedzący w plisowanej spódnicy, ubrany został w klaft, a więc płócienny strój zasłaniający górne partie ciała i głowę. Inny budowniczy Mykerinos zlecił wykonanie przedstawienia samego siebie w towrzystwie bóstw jako swoich żon lub kochanek. Triada Mykerinosa, ubranego w koronę Górnego Egiptu, symbolizuje potęgę władcy i jego równość, a nawet przewyższanie niektórych bóstw. Po lewej stronie umieszczono Hathor (bogini płodności i obfitości), po prawej zaś jakąś boginię lokalną. Hieratyzm postaci jest tutaj uderzający, zwłaszcza że z tym samym władcą wiązać należy jego rzeźbę wraz z żoną. Tutaj postaci już poruszając się, zaś ciało żony podkreślone zostało blisko do niej przylegającą tuniką.
Pojawiają się też przedstawienia innych osób, zarówno wyższego stanu, jak i pracujących mieszkańców Egiptu. Do tej pierwszej grupy zaliczyć należy rzeźbę karła Seneba wraz z żoną i dwójką dzieci (VI dynastia). Niewielki rozmiar mężczyzny artysta zatuszował tym, że ukazał go w pozycji siedzącej jako skrybę lub urzędnika, zaś tylko długie nogi żony pozwalają nam na przypuszczenie, że jego wzrost był niższy niż większości mieszkańców Egiptu. Co ciekawe, takie ujęcie sugerować może, że sam Seneb pochodził z niskiego stanu i awansował dzięki swoim zdolnościom w drabinie społecznej. Małżeństwo więc z arystokratką było zatem kolejnym etapem w jego karierze. Drugi temat, a więc ludzie niskiego stanu lub niewolnicy to zjawisko, które w pewien daleki sposób wiązać można z tradycją uszebti, a więc figurek załączanych do grobowców, by wspierały pochowanego w życiu pozagrobowym. To właśnie w grobowcach znajdujemy przedstawienia pracujących, m.in. dokonujących mielenia zboża, uprawy pól czy wypasania bydła. W ten sposób próbowano zapewnić zmarłemu życie analogiczne do ziemskiego, gdzie również korzystać mógł z pomocy niewolników. Małe figurki czy sceny (mniej więcej 20-35 cm, niekiedy nieco więcej w przypadku scen wielofiguralnych) nijak się jednak mają do największej rzeźby Starego Państwa czyli towarzyszącego piramidom Sfinksowi. Wielu badaczy przypuszcza, że jest to pozostałość po masie skalnej, która została tam pozostawiona przez pracujących przy piramidzie. Sfinks, strażnik umieszczonych obok grobowców, nosi rysy Chefrena i ma 57 m długości i 20 m wysokości. Nie został jednak całkowicie opracowany i dokończony, zaś jego dziwny kształt (być może wymuszony cechami fizycznymi materiału skalnego) wynika z tego, że już wcześniej pragnięto nadać mu kształt lwa.
W okresie Średniego Państwa rzeźba kamienna pojawia się nieco rzadziej, zaś dopiero w XI i XII dynastii na większą skalę zaczęto tworzyć przedstawienia monarchów. W tym dominował przede wszystkim Sesostris II, dla którego tworzono nie tylko wizerunki jego samego jako władcy, ale także jako ucieleśniającego w sobie idee sfinksa czy Ozyrysa, na co wskazują podobne rysy twarzy. Rzeźby z tego okresu ukazują też zmianę w sposobie ubierania się, ale także postrzegania postaci ludzkiej. Na początku XII dynastii dominuje także rzeźba drewniana, zaś właściwie każdy z władców wypracował własną koncepcję rzeźby (np. siedzące postaci męskie pojawiają się głównie za czasów Amenemhata III). Ten sam też faraon utrwalił modę na długą spódnicę u mężczyzn, która pojawia się najpierw u Sesostrisa III.
Nowe Państwo wprowadziło po raz kolejny do sztuki egipskiej kolosalne posągi. Wielkie aleje sfinksów (XVIII dynastia) ukazywały zależności między światem ludzi i bóstw. Nie były one jednak tworzone przez rosnące coraz bardziej w siłę kompleksy świątynne, ale wznoszone przez faraonów. Kolosy Memnona, a więc dzieła powstałe za Amenhotepa III, już w okresie starożytnym uznawane były za jedno z największych dzieł sztuki egipskiej i inspirowały np. cesarza Hadriana. Podobnie gigantyczne posągi Ramzesa II w Abu Simbel ukazują dominację postaci władcy nad elementami religijnymi w świątyni. Mimo iż obiekt poświęcony został bogowi Ra, to jednak jego posąg jest dość niewielki (znajduje się w niszy nad wejściem), podczas gdy siedzące cztery postaci władców (jedna zachowana tylko do kolan) są głównym elementem kompozycyjnym obiektu.
Istotnym wydarzeniem w dziejach sztuki egipskiej jest czas panowania Echnatona (ok. 1350 r. p.n.e.), który nie daje się w pełni wpasować w dotychczasowy dorobek artystyczny doliny Nilu. Traktowany zwykle jako zwrot ku naturalizmowi, jest jednak raczej formą wprowadzenia nowej konwencji artystycznej – dynamiczniejszej i przez to mniej hieratycznej. Amenhotep IV w dziełach znajdujących się w mieście Tell el-Amarna narzucił bowiem zupełnie odmienny sposób postrzegania postaci ludzkiej. Ten reformator religijny propagujący kult Atona jako monoteistyczny doprowadził do sytuacji, w której prace stały się bardziej ekspresyjne, twarze wychudzone i bardziej pociągłe, oczy wydłużone i skośne. Ciało staje się także obiektem nietypowych przemian: brzuch jest lepiej zaznaczony, ręce i nogi chudsze, zaś uda szersze niż dotąd. Być może przyczyną tego były jakieś formy zwyrodnień ciała władcy, inni zaś badacze upatrują w tym wpływów żony Amenhotepa IV (Nefertiti) pochodzącej z Bliskiego Wschodu, prawdopodobnie księżniczki huryckiej. Styl z Amarny, wywołany działalnością rzeźbiarza imieniem Totmes, był jednak tak krótkotrwały jak kult Atona. Nacisk duchowieństwa związanego ze świątyniami dotychczasowych bóstw oraz możnych spowodował, że już po śmierci Echnatona odwrót ku poprzedniej religijności powiązany został z nawiązywaniem do sztuki sprzed panowania Amenhotepa IV.
Widać to chociażby na przykładzie odkrytego w 1924 r. skarbu Tutenchamona, to jest nienaruszonego grobowca władcy. Znaleziono tam oprócz kilku pośmiertnych masek wykonanych ze złota i rzadkich materiałów, także 430 uszebti i sarkofag monarchy. Mając na uwadze wygląd grobowca młodego faraona, przypuścić można jedynie, jak bogate były miejsca pochówku jego bardziej istotnych poprzedników.
Rola reliefu była w Egipcie analogiczna jak w przypadku rzeźby pełnoplastycznej. Obok przedstawień kultowych czy wiążących władcę z religią (jak chociażby w przypadku wizerunku Echnatona wraz z żoną i synami, przyjmującego promienie słoneczne), ukazywano też sceny postępowania z wrogami czy więźniami. Tytułem przykładu już Ramzesa II (jeszcze jako następcę tronu) ukazano w powyższy sposób, zaś Totmes III w Karnaku szarpie za włosy kilkudziesięciu mężczyzn z pokonanych ludów i zamachuje się, by zabić ich maczugą. Ukazywano także inną tematykę. Ciekawym obiektem są fałszywe drzwi z Ika, pochodzące z Sakkary (V dynastia), wielkości około 2 m. Służyły one do kontaktów między zaświatami a światem doczesnym i zmarli mieli móc przez nie przejść, jeśli zależało im na pojawieniu się na ziemi.
Malarstwo egipskie
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz