Sama koncepcja „castrum romanum” opiera się jednak nie tylko na walorach obronnych, ale także rozwiązuje wiele problemów urbanistyki i architektury cywilnej. Przykładowo najbliższej obozu warownego umieszczano przede wszystkim amfiteatr oraz inne obiekty „rozrywkowe”, jak teatry czy cyrki. Z tych przyczyn stanowiło to miejsce centralizacji handlu, gdyż niedaleko osiedlali się kupcy i wytwórcy rękodzieła. Także za murami castrum osiadały rodziny żołnierzy lub byłych żołnierzy, mając na uwadze bliskość swoich krewnych. Wywołało to poniekąd spory między wojskowymi a cywilami ze względu na fakt, iż siedziby wokół castrum zazwyczaj nie miały scentralizowanego układu, co mogło obniżać walory obronne obozu.
Znajdująca się w Trewirze Porta Nigra jest największą zachowaną bramą rzymską i w pewien sposób szczytowym osiągnięciem rozwoju murów obronnych i bram w okresie rzymskim. W kulturze etruskiej i innych ludów italskich brama była niejako symbolem niezależności, stąd też pierwotnie wznoszone je z dużych głazów, nie stosując do nich zaprawy. Rozwiązanie było więc analogiczne jak w przypadku kultury minojskiej czy mykeńskiej, ale znacznie udoskonalone technicznie. Pierwotnie bramy sklepione były kolebkowo, co ukazują pozostałości w Volterrze czy Perugii, zaś rozwiązanie to ewoluowało aż do okresu późnoantycznego. Podstawowym bowiem rodzajem bramy (co miało też wpływ na budowę łuków triumfalnych) była brama z jednym łukiem, niekiedy uzupełniana jednym lub dwoma mniejszymi łukami przeznaczonymi do ruchu pieszego. Nie oznacza to jednak, że reprezentacyjne bramy wielkich miast ograniczane były takimi rozmiarami. Z okresu rzymskiego znane są bowiem bramy z 2, 3, a nawet 4 przejazdami. Typowo rzymskim rozwiązaniem było stworzenie bramy ze swoistą galerią na piętrze, co widać chociażby w obiektach, które powstały za czasów Marka Aureliusza (Porta Ostientis, łącząca miasto z portem oraz Porta Appia). Porta Nigra w Trewirze ukazuje majestatyczność takich budowli z porównaniem zresztą murów, okalających miasto. Jest ona wyższa o kilka kondygnacji od partii muru, posiada dwa łuki oraz dwupiętrową galerię. Boczne wieże zaś włączono w bramę w ten sposób, że wystają poza nią i dodatkowo przewyższają galerię. Tym samym obiekt ma z jednej strony duże walory reprezentacyjne, ale także obronne, a przede wszystkim wysoką stabilność w przypadku koncentracji ataku na jednym z jego fragmentów.
Podobnie forum należy do tych rozwiązań urbanistycznych, które wiązać należy bardziej z indywidualnym dorobkiem Rzymian niż Greków. O ile sama koncepcja rzeczywiście wywodzi się z greckiej agory, to jednak nie ma tu wpływu sztuki etruskiej, gdyż wykopaliska nie potwierdziły istnienia analogicznego rozwiązania w miastach tego ludu. Nawet w Rzymie sam plac w swej regularnej postaci powstał dopiero za Juliusza Cezara, zaś wcześniej życie handlowe i społeczne koncentrowało się na Forum Romanum. Rekonstrukcję for można przeprowadzić na podstawie wykopalisk w Pompejach. Najpierw centrum ekonomiczne skoncentrowane było wokół świątyni Apollina, a dopiero później, w okresie samnickim, doszło do stworzenia placu pomiędzy jego pierwotnym miejscem a „cardo”. Istotne znaczenie przypisano też budynkom otaczającym plac. Wskazuje to na to, iż Rzymianie mniej zajmowali się problem uformowania placu i jego funkcjonalności, a bardziej stworzeniem przestrzeni w centrum miast. W tym celu np. w Pompejach budowle przy placu miały jednolite fasady z dwukondygnacyjnymi kolumnami. Dopiero w późniejszych nowo zakładanych miastach fora stanowiły element włączony automatycznie w proces lokacji, zwłaszcza w przypadku „castrum romanum”.
Forum Romanum ze względu na wielkość miasta rozwijało się odmiennie. Najpierw otoczono je budynkami świątynnymi, budynkami przeznaczonymi dla pontifex maximusa (Regia i Domus Publica), wreszcie budynkiem Senatu (Curia Hostilia). W pozostałych celach wznoszono budowle prowizoryczne, a dopiero w II w. p.n.e. teren ten zyskuje na znaczeniu. Powstające wówczas budowle są znacznie potężniejsze, do tego stopnia że w okresie późnoantycznym fasady świątyń i elewacje Basilici Ulpia i Basilici Aemilia znacznie ograniczyły przestrzeń placu. Zachowano natomiast znaczenie Kapitolu, który symbolizował tym samym wielowieczną trwałość niezależności miasta. W przypadku budynków na Forum Romanum pierwszym, który odważył się w znacznym stopniu zaznaczyć swoją obecność był Juliusz Cezar i zlecone przez niego Forum Juliusza. Kolejnymi zaś istotnym budowlami są Forum Augusta oraz zbudowana przez Wespazjana świątynia Pokoju (Templum Pacis). Ze względu na brak miejsca zastosowano tzw. architekturę pozorną czyli próbę wizualnego zaznaczenia monumentalnych kolumn korynckich i fryzu. Budowa Forum Trajana oraz kolumny Trajana spowodowała, że wolna przestrzeń jeszcze bardziej została zredukowana. Tak więc na Forum, gdzie pierwotnie najistotniejszym punktem był wierzchołek Kapitolu i świątynia Wenus Genetrix pojawiło się kilka nowych potężniejszych od niej obiektów, które ją otoczyły. Świątynia wciśnięta została między Forum Iulia a Forum Trajana, zaś jej rola została zredukowana na rzecz świątyni Pokoju. Tym samym forum pierwotnie włączone w życie miasta, stopniowo odgradzało się od niego, tworzyło niejako niezależne od siebie fora cesarskie. Stanowi to kolejny element specyfiki architektury imperialnej Rzymu, który przenoszony był także na inne metropolie cesarstwa.
Odnośnie architektury mieszkalnej największe znaczenie dla przyszłej sztuki europejskiej miały budowle, które czerpią z rzymskiego rozwiązania willi wiejskiej. Tzw. ville rustica, opiewane w utworach Cycerona czy Owidiusza, stały się symbolem dorobku architektonicznego Rzymu jeśli chodzi o obiekty mieszkalne, ale także pośrednio wpłynęły na rozwój architektury rezydencjonalnej w nowożytnej Italii. Przecięta willa wiejska składała się z niewielkiej części reprezentacyjnej opartej na osi obiektu, po jej bokach umieszczano pomieszczenia mieszkalne przedzielone często ogrodowymi dziedzińcami. Obiekt taki zwykle posiadał boczne skrzydła zamykające z kilku stron dziedziniec. W tych skrzydłach również mogły znajdować się pomieszczenia mieszkalne – częściej jednak miały one charakter pomocniczy, magazynowy itp. Co istotne dla całej architektury rzymskiej to budowanie wielu obiektów na cokołach. Tak czyniono w przypadku świątyń i analogicznie rozwiązywano architekturę willową. Z willi prowincjonalnych bogaczy rozwinęła się także w okresie imperialnym także willa cesarska, stanowiąca swojego rodzaju letnią rezydencję władcy. Hadrian wzniósł taką w Tivoli w latach ok. 118-138 r., która znajdowała się u podnóża Gór Sabińskich. Składała się ona z czterech kompleksów budynków, dopasowanych do rzeźby terenu, zaś centrum stanowił pałac oraz Akademia. Odwołując się do popularnego w II w. n.e. ruchu stoickiego nazwał jeden z budynków Pojkile, a więc „kolorowym”, „barwnym”. Było to ogrodowe forum otoczone portykami. Rozwiązania portykowe bowiem od okresu rzymskiego stanowić będą kluczowy element rozwiązań mieszkalnych w miastach Italii, a także rezydencjach pozamiejskich. Ze względu na warunki klimatyczne analogiczne portyki wznoszone będą przede wszystkim w późnym średniowieczu i okresie renesansu.
Z kolei we wczesnym średniowieczu (zwłaszcza w sztuce bizantyjskiej) władcy odwoływać się będą m.in. do architektury pałacowej antycznych cesarzy. Neron po zniszczeniu części stolicy w 64 r. n.e. polecił wznieść Domus Aurea (odkopanie tego obiektu pod koniec XV w. pozwoli artystom renesansowym zapoznać się z dorobkiem sztuki rzymskiej), gdzie dominantą kompozycyjna było skrzydło o długości 370 m z dziedzińcem i salą kopułową. Kolejnym istotnym władcą, który rozwinął na większą skalę koncepcję pałacu był Domicjan, który zlecił wykonanie dla siebie siedziby na Palatynie. Pałac Domicjana miał prostokątną strukturę o rozmiarach 160 na 200 m i niejako scalał w sobie dwa równorzędne kompleksy budynków – Domus Flavia o charakterze administracyjnym i Domus Augustana w formie pałacu mieszkalnego. Sama sala królewska (Aula Regia) miała aż 30 m długości, zaś dołączona do niej bazylika pełniła rolę pokoju narad. Warto przy okazji dodać, że to właśnie od palatium Domicjana wywodzi się nazwa „pałac”, która zyska potem znaczenie w Europie wczesnośredniowiecznej. Podobne zaś palatia wznoszono 200 lat po Domicjanie za czasów Dioklecjana w miastach wybranych przez niego na stolice tetrarchów – Nikomedii, Sirmium, Mediolanie, Trewirze, Jorku i Serdice. W przypadku Splitu, który Dioklecjan obrał sobie za siedzibę po ustąpieniu ze stanowiska, stworzono obiekt przypominający rozbudowane „castrum romanum”. Dwie czworo- i ośmioboczne wieże wysuwają się poza lico muru, zaś krzyżujące się osie wewnątrz łączą poszczególne bramy. Sam podział przypomina tez miejski plan z „cardo” i „decumanus”. Północna partia pałacu miała przeto charakter wojskowo-administracyjny, zaś południe pełniło rolę sakralną. W zachodnim skrzydle Dioklecjan przewidział dwie sale zakończone apsydą – Aulę Regia i salę audiencyjną (notabene do tego pomieszczenia przylegają prywatne apartamenty oraz łaźnia). Uroczystości natomiast po części oficjalnej odbywały się w sali bankietowej we wschodniej części pałacu.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz